دروس هشتم

دستگاه دیالیز دستگاهی است که عمل جداسازی مواد سمی مانند اوره و آمونیاک از خون را انجام می دهد.از این دستگاه بعنوان جانشینی برای کلیه در صورت نارسایی یا از کار افتادن آنها استفاده می شود

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی از غشائی که درون بدن قرار دارد ( غشاء پریتونیال یا صفاقی) به عنوان فیلتری برای پاکسازی و خارج کردن مواد زائد و مایعات اضافی از بدن و بازگرداندن سطح الکترولیت به حالت نرمال، استفاده می کند. در این نوع دیالیز، برخلاف همودیالیز، برای درمان نیازی به مراجعه به مراکز دیالیز نیست. در عوض، پس از آموزش داده شدن در مراکز دیالیز، خود بیمار می تواند در خانه و طبق برنامه ی زمانی خود، درمان را انجام دهد. دیالیز صفاقی گاهی می تواند در طول شب، هنگامی که بیمار خواب است، انجام شود.

 قبل از این که درمان دیالیز آغاز شود، لازم است که تا کاتتری درون شکم بیمار ( ورودی دیالیز) قرار داده شود. قرار دادن کاتتر معمولا 10 تا 14 روز قبل از این که دیالیز آغاز شود، انجام می شود. البته در مواردی ممکن است کاتتر بلافاصله استفاده شود اما به علت عوارض خطرناکی که ممکن است رخ دهد، این کاتترها متداول نیستند. به فرآیند انجام شدن دیالیز صفاقی، مبادله (exchange) گفته می شود. در یک روز معمولا 4 تا 6 مبادله انجام می شود که مراحل آن به شرح زیر است:

پر شدن(fill) : مایع دیالیز وارد حفره ی پریتونیال می شود.

ساکن شدن (dwell) : وقتی که مایع دیالیز در حفره ی پریتونیال قرار گرفت، مایع اضافی و ضایعات از غشاء پریتونیال وارد مایع دیالیز می شوند

تخلیه کردن :: پس از چند ساعت، مایع دیالیز تخلیه شده و با مایع جدید جایگزین می شود.

دیالیز صفاقی سیار مداوم

در حین CAPD ، محلول دیالیسیت به مدت 4 تا 6 ساعت درون شکم باقی می ماند. سپس بعد از گذشت این مدت زمان، محلول از شکم تخلیه می شود. پس از آن شکم با محلول دیالیسیت تازه دوباره پر می شود. در این نوع دیالیز لازم است بیمار 4 بار در روز محلول دیالیسیت را عوض کند. CAPD رایج ترین نوع دیالیز صفاقی است.

دیالیز صفاقی چرخان(سیکلی) مداوم

این نوع دیالیز نیز در خانه انجام می شود. در CCPD یک دستگاه به صورت اتوماتیک دیالیسیت را وارد شکم و سپس تخلیه می کند. این فرآیند حدود 10 تا 12 ساعت طول می کشد. بنابراین CCPD می تواند در شب، هنگامی که بیمار خواب است انجام شود.

همودیالیز

 همودیالیز عبارت است از تصفیه و دفع سموم از خون, توسط یک محلول و ازمیان غشاء نیمه تراوا(فیلتر همودیالیز). منافذ این غشاء به انداره‌ای هستند که الکترولیت‌ها, اوره, کراتینین, قند و بعضی ازمواد دیگر بنا از اصل انتشار از آن بگذرند.

عمل دیالیز برایکسانی که کلیه خود را ازدست داده اند, معمولا هفته ای دو الی سه بار و هر دفعه سه الی شش ساعت انجام می شود.دستگاه دیالیز معمولا حدود 120 لیتر خون رادر هفته تصفیه می کند, در حالیکه برای کلیه طبیعی این مقدار حدود 1200 لیتر خون در هفته می‌باشد. به خاطر طبیعت تناوبی و راندمان پایین کلیه مصنوعی سطح اوره در خون متغیر و معمولا بالاست.

دیالیز بر سه اصل استوار است

پدیده انتشار (Diffusion)و اسمز(Osmosis) و اولترافیلتراسیون (UltraFiltrasion).

انتشار یعنی حرکت ذرات از یک ناحیه با غلظت زیاد به ناحیه‌ای با غلظت کمتر. در بدن انتشار معمولا از طریق یک غشاء نیمه تراوا انجام می شود. انتشار باعث حرکت اوره, کراتینین و اسید اوریک از خون بیماران بهداخل محلول دیالیز می شودهمین اصل در مورد حرکت یونهای پتاسیم نیز صادق است.

گرچه غلظت گلبول قرمز و پروتئین درخون بالاست اما این مولکول ها به قدری بزرگ هستند که ازمیان سوراخ‌های غشاء عبور نمی کنند , بنابراین از خون خارج نمی شوند.

پدیده اسمز یعنی حرکت آب از یک غشاء نیمه تراوا از ناحیه با غلظت پایین به ناحیه‌ای با غلظت بالاتر. اسمز مسوول برداشت مایع اضافی از بدن بیمار می باشد.

اولترافیلتراسیون یعنی حرکت مایع ازمیان یک  غشاء نیمه تراوادر نتیجه یک اختلاف فشار مصنوعی.اولترافیلتراسیون در برداشت مایع مؤثرتر از اسمز عمل می کندو در همودیالیز به همین منظور به کارمی‌رود.